Dit lied van Léo Ferré, is en blijft voor mij het schoonste chanson uit de sensibele wereld van het Franse Lied. Ik beluisterde het voor het eerst toen ik zestien was, na met deze dwarse zanger van de Amour Anarchie kennisgemaakt te hebben tijdens een gedenkwaardige geschiedenisles op het Titus Brandsmalyceum. Alwaar mijn onlangs overleden leraar Paul Offermans, ons met het unieke oeuvre van deze zwarte magier met de witte leeuwenmanen kennis had laten maken in het kader van een les over Mei ´68. Ni dieu, ni maitre werd door Paul tijdens de les gedraaid, op een aftandse platenspeler. Het bleek dat Ferré een klein universum aan ikonische verzen van de grote Franse dichters op muziek had gezet: Baudelaire, Verlaine, Rimbaud, Aragon. Door naar deze magistraal getoonzette verzen van de lyrische meesters te luisteren, leerde ik de Franse taal gaandeweg beter kennen. Een grootse liefde werd geboren. Alsmede een ferm geloof, dat poëzie en muziek even innig met elkaar verwant zijn als lichaam en geest. De tekst van dit magistrale lied, is lang een sluimerend mysterie gebleven. Een schimmige godin, die in een donkere grot verscholen bleef. Het heeft lang geduurd voor ik me aan een vertaling waagde. Het resultaat kunt u hieronder lezen. Ik hoop dat het lied u naar de keel grijpt, zoals het mij al vierendertig jaren van mijn leven doet.
La marée je l’ai dans le coeur
Qui me remonte comme un signe
Je meurs de ma petite soeur
De mon enfant et de mon cygne
Un bateau ça dépend comment
On l’arrime au port de justesse
Il pleure de mon firmament
Des années-lumière et j’en laisse
Je suis le fantôme Jersey
Celui qui vient les soirs de frime
Te lancer la brume en baisers
Et te ramasser dans ses rimes
Comme le trémail de juillet
Où luisait le loup solitaire
Celui que je voyais briller
Aux doigts du sable de la terre
Rappelle-toi ce chien de mer
Que nous libérions sur parole
Et qui gueule dans le désert
Des goémons de nécropole
Je suis sûr que la vie est là
Avec ses poumons de flanelle
Quand il pleure de ces temps-là
Le froid tout gris qui nous appelle
Je me souviens des soirs là-bas
Et des sprints gagnés sur l’écume
Cette bave des chevaux ras
Au ras des rocs qui se consument
Ô l’ange des plaisirs perdus
Ô rumeurs d’une autre habitude
Mes désirs dès lors ne sont plus
Qu’un chagrin de ma solitude
Et le diable des soirs conquis
Avec ses pâleurs de rescousse
Et le squale des paradis
Dans le milieu mouillé de mousse
Reviens fille verte des fjords
Reviens violon des violonades
Dans le port fanfarent les cors
Pour le retour des camarades
Ô parfum rare des salants
Dans le poivre feu des gerçures
Quand j’allais géométrisant
Mon âme au creux de ta blessure
Dans le désordre de ton cul
Poissé dans les draps d’aube fine
Je voyais un vitrail de plus
Et toi fille verte mon spleen
Les coquillages figurants
Sous les sunlights cassés liquides
Jouent de la castagnette tant
Qu’on dirait l’Espagne livide
Dieu des granits ayez pitié
De leur vocation de parure
Quand le couteau vient s’immiscer
Dans leur castagnette figure
Et je voyais ce qu’on pressent
Quand on pressent l’entrevoyure
Entre les persiennes du sang
Et que les globules figurent
Une mathématique bleue
Dans cette mer jamais étale
D’où nous remonte peu à peu
Cette mémoire des étoiles
Cette rumeur qui vient de là
Sous l’arc copain où je m’aveugle
Ces mains qui me font du flafla
Ces mains ruminantes qui meuglent
Cette rumeur me suit longtemps
Comme un mendiant sous l’anathème
Comme l’ombre qui perd son temps
À dessiner mon théorème
Et sur mon maquillage roux
S’en vient battre comme une porte
Cette rumeur qui va debout
Dans la rue aux musiques mortes
C’est fini la mer c’est fini
Sur la plage le sable bêle
Comme des moutons d’infini
Quand la mer bergère m’appelle
DE HERINNERING EN DE ZEE
Het getijde draag ik in mijn hart
En het komt weer opzetten als een teken
Aan de lijkwand van mijn zusje
Van mijn dode kind en van mijn zwaantje
Alles hangt ervan af hoe strak men de boot
Aanmeert in zijn gerechtigde haven
Uit mijn gewelf sijpelen tranen
Van lichtjaren en ik laat de koorden los
Van mijn ego ik die het spookbeeld ben
Van Jersey en nu op sloffen aan kom
Stoffen uit de mist om je mijn kussen
Met mijn riemen toe te werpen
En je als vanouds te vangen in mijn
Rijmen zoals in de luchttrillingen van juli
Waarin de eenzame wolf opgloeide
En door mijn vingers glipte
In het aardse zand
Herinner je je nog die zeehond
Die wij vrijlieten op ons woord
En die nu blaft in de branding
Van onze woestenij en zich voedt
Met het zeegras van ons necropolis
Ik weet zeker dat het leven daar
Nog zindert met longen van flanel
Waar het jankt om wat eens was
In de grijze kilte die ons roept
Ik herinner me nog onze avonden daarginds
Toen we sprintjes trokken door het schuim
En het kwijl op het bit van ons paard
Dat vervlokte op de rotsen die vergingen
O mijn engel van verloren pleziertjes
O gerucht van andere zeden
Mijn verlangens zijn sindsdien niet
Meer dan uitingen van eenzaam verdriet
En de duivel die voor ons zijn val zette
In de nacht en ons met zijn bleekheid
In bekoring bracht in het aanschijn
Van de paradijzen met de zachtheid
Van zijn vacht: hij lacht schuins
En verdacht in het zinderend schuim
Kom weer geile flirt uit de fjorden
Keer terug kogel uit mijn geweer
In de haven jammeren de fanfares
Vergeefs om de terugkeer van de kameraden
O zeldzame geur in het loof van de zomer
O weegbree en wei in het zilt van het lover
Toen ik vertrok en mijn hart openragde
Aan de zoemzang van je kromgetrokken ziel
Rond de wanordelijke welving van je kont
En jij en ik verwond achterbleven
In de lakens van de fijnste dageraad
Toen hield ik het voor gezien en bleef
Jij voor immer de groene deerne
Van mijn spleen
De schelpen die het gebroken zonlicht
Weerkaatsten in verdronken figuren
Klepperden als castagnetten
In de vale handpalmen van Spanje
God van het graniet heb erbarmen
Als de roep klinkt om hulp
Van het weekdier in zijn schulp
Wanneer uw mes de schelpen opensplijt
En ik zag wat men voorvoelt
Wanneer men in de kieren voelt
En het bloed vloeit waar het opwelt
Uit het merg dat wordt gekweld
En onze lichamen na alle geweld
Zich met mathematische precisie
Nader vlijen als twee prauwen
Op de baren van deze nimmer
Vlakke zee waaruit wij twee
Zo mag ik koppig blijven hopen
Als gevallen sterren ooit
Tevoorschijn zijn gekropen
Dit ruisen dat van ver gerucht
Geworden is, een liefde die
Onder het mom van vriendschap
Is omgebogen tot een klucht
Deze handen die me droegen
Deze handen die me sloegen
Tot mijn gebaren verstomden
En mijn bek ferm op slot
Wat nu resteert is slechts gerucht
Wat nu nog klinkt is slechts een zucht
Die me vervolgt zoals een bedelaar
Zijn vloek, een schaduw die
In donker slechts zijn tijd verdoet
Met het tekenen van figuren
In het zand voordat de vloed
Mijn rimmel en mijn schmink
Voorgoed wegspoelen in de gloed
Van mijn gekerfde gelaat
En ergens in de verte klinkt
Altoos het geluid van een deur
Die dichtslaat in de straat
Van de dode muziek
Het is gedaan met de zee
Alles is voorbij, op het strand
Blaat nu alleen nog het zand
Korrels die ik op afroep van
De herderin zee als schaapjes
Uittel op mijn geblakerde vel
Op 16 december 1989 is het dertig jaar geleden, dat de revolutie tegen Ciaucescu ontketend werd in Timisoara, Roemenie. Een moedige dissidente dichter genaamd Ion Monoran, had de euvele moed een trolleybus te kapen. En met zijn verzen op te roepen op te staan tegen het “Genie van de Karpaten” en diens misdadige ultra-communistische regime. Binnen een dag leidde de pop-up opstand van Monoran tot veertig doden die voor de kathedraal van Timisoara werden neergeschoten door de Securitate en een dag later verbrand op last van Elena Ciaucescu in Boekarest. Om de aftrap van de Revolutie uit 1989 te gedenken, en dichter Ion Monoran te eren, vindt er een internationaal poeziefestival plaats in Timisoara. Ik zal daar ook voordragen, samen met een twintigtal dichters uit diverse landen. Moge het Vuur van de Vrijheid vaardig blijven, over gans dit Europese continent.
Ion Monoran (b. 18 January 1953, Ciacova, Timiș county – d. 2 December 1993, Timișoara) was not only a representative personality for the culture circles in the Banat that were unaligned to the official line of the communist regime, but was also the demonstrator who was able to catalyse the spontaneous protest in Timișoara on 16 December 1989 and transform it into what is known as the Romanian Revolution.
A rebellious poet, an awkward figure for the official cultural canons of the communist period, Ion Monoran was “a Bohemian apparition in the paralytic landscape of committed literature, a poet with long hair, undomesticated by the Ceauşescuist theses, tolerated but rarely published, a problem-writer for the censors of the magazines [intended for young people] Forum Studențesc, Amfiteatru and Orizont. A leader of one of these magazines expressed at one point his concern regarding the sort of unaligned poetry that Ion Monoran was writing with a question that was to remain famous in Timișoara cultural circles: ‘What’s this, mate? You want to put the boot into poetry?’”(Armanca 2011, 55)
As far as the official communist cultural canons were concerned, the appreciation could not have been more just: Ion Monoran’s poetry was not only nonconformist, but also ironic and contestational towards the communist regime. Consequently, prior to 1989 Ion Monoran was very seldom published in the press, and his first volume of poems would appear only after the fall of communism, but also, unfortunately, after his own early death.
In spite of the fact that he was practically without a body of published work, Ion Monoran was one of the most well-known representatives of the cultural Bohemia of Timişoara before 1989. This cultural grouping of professional writers and non-professionals with literary aspirations constituted a form of resistance in the face of official communist propaganda. The representatives of this grouping, who numbered no more than fourteen or fifteen, had a number of meeting places: either the Pavel Dan Literary Circle, or the Cina restaurant, or the cemetery of Timișoara’s Rusu-Șirianu district. Timişoara’s cultural Bohemians also regularly met in the basement boiler-room of a four-storey apartment block, where Ion Monoran had his place of work. Obliged to find employment as an unskilled worker due to his expulsion from high school following his failed attempt to flee the country, Monoran was all his life downgraded in the social order. This did not prevent him from being recognised in the unofficial hierarchy of Timişoara’s Bohemians as a charismatic poet and member with equal rights, even a leader, of a group of writers who met at intervals. In addition to Monoran, the group was made up of: Traian Dorgoșan, Valeriu Drumeș, Ioan Crăciun, Rodion Vasilache, Nicu Stoia, Viorel Marineasa, Daniel Vighi, Gheorghe Pruncuț, Eugen Bunaru, Șerban Foarță, and Petru Ilieșu. These Timişoara Bohemians were perceived in local and national cultural circles as being unaligned to the official canons of the communist regime.
Ion Monoran already had a reputation as a rebel before he began to participate regularly in the informal meetings of the Timişoara cultural Bohemians. Basically, his option for a nonconformist career had its origin in his attempt in 1971 to cross the border illicitly. He was then in his final year of high school, and as a result of his “attempted flight” he was expelled. In the declaration that he gave to the investigators, which has been recovered by his family in the CNSAS Archive, Monoran mentioned that he wanted to leave the country in order to travel and to write poetry. For this reason, he only finished high school seven years later, by taking evening classes. In the meantime, he was employed as a worker and carried out his military service in construction, in conditions dangerous to his health, in a military unit where he worked alongside many common-law prisoners.
In the 1980s, Monoran became a well-known name in the alternative cultural world of the Banat, and especially Timişoara. He wrote a lot, although he hardly published anything. His work has a strong note of contestation of the communist regime, as would later be noted in the General Dictionary of Romanian Literature, published under the aegis of the Romanian Academy: “A component of the eighties generation, refusing any compromise, Monoran postponed his debut beyond the limits of his own life. His impulsive, abrupt, and often contradictory poetry, as well as his essentially contestational writing, maintain a permanent state of conflict, fitting the experience of a free, misunderstood mind” (Dicționarul general al literaturii române 2006, Vol. 4, 436-37).
In December 1989, Ion Monoran behaved in an extraordinary way during the first days of the Romanian Revolution. Retrospectively, in an interview for Radio Timișoara, he gave his perspective on those crucial moments for the transformation of an unorganised demonstration into an anti-regime protest: “When I got to Maria Square, there were no more than twenty-five people around Pastor Tőkés’s house. I went in among them and I said to them: ‘We’ve got to do something, but for that we need leaders, otherwise we’ll have the same fate as those in Braşov, in 1987! […] The first thing we need to do is to stop the trams, so we can be as many as possible, and then all of us to go to the Party County Committee!’ I stopped the tram that was coming from the North Railway Station. The driver, a young man of twenty-five to thirty dressed in a denim suit, was scared and started crying and begging us to let him go. I told him to get into the car and we took down the pantograph, calling the people in the tram to join us. As if by a miracle, not one passenger protested, and they all joined us. […] In a few minutes, 800 to 1,000 people had gathered in the square, and their number was growing at a dizzying rate. The crowd started to shout out slogans like: ‘Freedom!’, ‘We want heat!’, or ‘We want food for our children!’” Monoran’s recollection for the local radio station was replayed posthumously on the occasion of the twenty-fifth anniversary of the fall of communism in Romania (Both 2014).
In recognition of his crucial contribution to the outbreak of the Revolution of 1989, Ion Monoran was made, post-mortem, an Honoured Citizen of the city of Timişoara. A bust cast in bronze of the rebellious poet and revolutionary Monoran has been erected very close to the place where he stopped the tram in December 1989, and his name is now borne by the reading room of the Revolution Memorial in Timişoara and by a street in the city.
Het Liegend Konijn is een tijdschrift voor hedendaagse Nederlandstalige poëzie onder redactie van Jozef Deleu. Twee keer per jaar – in april en oktober – brengt het blad een gevarieerd beeld van onze actuele Nederlandstalige poëzie. Het bevat uitsluitend nieuwe, niet eerder gepubliceerde gedichten: uit het nest geroofd, zoals op de website van het tijdschrift te lezen is. Het eerste nummer verscheen in 2003 en elke uitgave is eigenlijk een gedichtenbundel op zich maar dan met gedichten van verschillende dichters. Mooi uitgegeven door Van Haewyck, Leuven & Meulenhoff leest elk exemplaar heel prettig. Je kunt een abonnement nemen op dit tijdschrift (€ 35,- per jaar) of de nummers los kopen (€ 17,50). Met gemiddeld 150 pagina’s is dat een hele mooie prijs voor zoveel poëzie.
Uit het oktober exemplaar van 2005 (jaargang 3 nummer 2) koos ik voor een gedicht van Serge van Duijnhoven. Serge ken ik al heel lang (van lezen) en wat minder lang (van correspondentie). Zo schreef ik in 2014 nog een recensie van zijn bijzondere bundel en cd ‘Vuurproef’ https://woutervanheiningen.wordpress.com/2014/02/24/dichters-dansen-niet-2/
Uit Het Liegend Konijn koos ik voor zijn gedicht ‘Paragoniet’ (een mineraal met een parelachtige gloed).
.
Paragoniet
.
Er is te weinig weinig. De vergevingsgezindheid
van het niets waarin wij, als we eveneens
niets zouden zijn, zouden passen.
.
Begraaf mijn lot in het stof.
Begraaf mijn lot in perceptie.
Begraaf mijn lot in de handen
.
van een vadsige God
die handelt in de Liefde per opbod:
de aandelenzwendel van Eros.
.
‘Funny how dreams can die…’ zingt Astrud Gilberto
in eem van haar bossanova cantates.
Maar het tegenovergestelde is juist opmerkelijk:
.
‘Funny how dreams can survive…’
De onverbeterlijke neiging van de mens
om te willen geloven in illusies, tegen beter weten in.
De Duitse jazzlegende en contrabassist Ali Haurand, uit Viersen Rijnland Westfalen, is niet meer.
Gedurende de Tweede Wereldoorlog werd Ali geboren, die in de jaren Provo zou worden in Amsterdam en accentloos Nederlands sprak, uit een affaire tussen een Duitse communiste en een Franse verzetsstrijder. Vader Haurand werd gefusilleerd voor Ali in 1943 het levenslicht kon zien. Ali was bassist van Jacques Brel in 1966 gedurende diens tournee door delen van Duitsland en Belgie, en Ali en ik werden in 2002 plotseling vrienden. We hebben veel gespeeld, hij is op al mijn albums met Dichters Dansen Niet sedert 2003 te horen, in geraffineerde mixages van onze frequency cowboy Fred dB. Ons laatste gezamenlijk optreden was op 12 maart in 2014, tijdens de presentatie van het album Vuurproef (Nieuw Amsterdam). Ik had Ali die nacht laten logeren in dat miezerige hotel aan de Prins Hendrikkade, waar Chet Baker anno 1987(geloof ik) zijn Fensterstuerz heeft gemaakt. Ali heeft met Chet gespeeld, gedurende diens laatste jaren. De letterlijk in de goot gevallen Chet Baker is als onbekend lijk een hele tijd bewaard gebleven in de koelcellen van de Gemeentelijke Opruimingsdienst. Iedereen dacht dat het om een tandeloze vreemdeling of clochard ging die verdwaald was zeker. Ali wist wat er vermoedelijk gebeurd was, die avond dat Chet uit het raam kukelde. We hebben het onthuld tijdens de show in die mooie rode zaal van de Brakke Grond. Maar weinigen die het mee hebben gekregen. Het staat ook in Vuurproef. Maar dat terzijde.
Mocht je hem nog niet kennen, maak kennis met de onwezenlijk mooie muziek van deze snarentovenaar.
Ik was net een brief aan hem aan het schrijven, toen ik erachter kwam.
Raar maar
waar.
“Vandaag schreef ik een brief aan mijn muzikale vader Ali Haurand, bassist van het mooiste lied dat ik ken: No More Chains. Ik heb het vaak met Ali en later ook met Ed en Fred mogen spelen als Dichters Dansen Niet. Onder andere in Armenie, Yerevan. Tijdens de Dag van de Genocide, op 24 april in 2012. Toen ik de brief wilde versturen, merkte ik dat ik een oud emailadres had. Ik wilde Ali even bellen, maar zijn tel. nummer bleek niet meer in mijn telefoon te staan. Ik surfde naar Ali´s homepage op Facebook. En kwam erachter dat Ali kort geleden, op 28 mei jongstleden, was overleden. Ik was jammerlijk te laat. Hieronder de brief. Ik heb zijn geliefde weduwe gebeld, Doris, die ook nog in de brief geadresseerd wordt. En de brief alsnog verstuurd. Ik had nog zoveel mooie muziek met Ali willen maken. Maar ik ben hem dankbaar, voor alle zielsdiepe en heerlijke muziek waarmee hij mij en zoveel anderen heeft weten te raken. He Ali, ouwe Provo! No More Chains makker. Hier komt ie…”
Ali Haurand speelt No More Chains op zijn grande dame uit 1860
To Ali Haurand
Viersen Germany
–
´s-Hertogenbosch NL, 21.06.18 – start of summer
Dear Ali old pal,
as you might have noticed because of my neglect of you in the last years, probably something was going on in my life. There was. And is. I hope you will forgive me for sharing some of my current friendly enthousiasm and perhaps a bit too fervourous esprit with you. But I think you can handle it, you ouwe Provo! Sharing is the primal principle of life. Every cell and nucleus bears testimony to this fact. Even some secrets can be shared, with good friends. One of them, an important one, is you. I pondered a lot the last few months. So much has happened in my life. I lost everything: my house, my loved one and her innocent child, friends, confidence, belief, espoir, esprit, hope. Almost my life.
I tried to kill myself. 10th of May. Slowly, breath by breath, step by step, I crawled back on my back and learned to stand back up on my feet again. By myself. But with the tender help of some of dearest of souls. Sorry for not reaching out while I was in trouble, but I kept my surrender to the sweet brother of sleep, deeply burried in my heart, a dark and treacherous secret – there where usually the core of life should live. Remember the dog you once had, and that you burried in your garden… After my return from the far-from-rotten state of Denmark at the beginning of May (where I visited Lea – a wonderful bright young Danish lady I met in Amsterdam), something happened.
–
Et resurrexit. I felt wonderfully and consciously alive again. I wrote and write verse after verse after verse. Cristal clear little canto´s, words sharp and beautiful but light as the feathers or plumes with which they are scribbled on paper in my white little Leuchtturm Notebook. I write with my bare hands. As well as with my mind. In disembodied utter concentration; waiting for the words to flow. And these words, the more they flow, the more they seek the destiny of truth. Veritas. A deeper truth. Patterns that I could not see and feel before, keep on emerging. Where the verses come from? I honestly do not know. But often it is as if many light voices are having fun in jotting in quite a few lines that are as sharp as they are funny, and full of insight into how to use space in poetry.
DDN speelt No More Chains live in The Sugarfactory Amsterdam, mei 2005
Today I jotted: “I am like a mirror. Whatever you see in me / is who youare likely to be / look at you / we are all like / mirrors”. And: “I danced a lot with the devil / A bit too much perhaps / but that awful one / in fact did help me / find my path … Me too carries a lot of demons / housing in my body / and my brain / … I decided to no longer hate them / it is not me or them / I have decided it is time / to now smoke a peacepipe / … / and to start another kind of dance / to put something right /”. And: “Poetry is setting fire / Good counsel is expensive / And the best deeds like the worst one / come at really heavy costs / Verse can be inflammatory / the hour has come to honour the fire / and again, the sun / follow an age of peace / and reunification / it is necessary / to do things right / and make the truth / once more real/ly beautiful and / possible”. For the rest, I presume that the current flow simply stems firstly from some recently rebranched or newfully connected braincells and an intensified traffic of impulsery transmissions through the seemingly boundless network of our synapses. Perhaps with help of currently careful doses of the right medication: 10 mg ecitalopram (anti-depressant) and two pills of amantadine (against Parkinson).
And secondly, more importantly, from a willingness to really come clear with me, myself and I. To sober up. Repent for some of my sins, rightly so. And to restart from scratch. I spend many a day astray, walking through the city or nature, where I sit down and right and meditate without any rush. I am curious, and have an open mind. And that mind realized something as urgent as precious, it seems. Therefore, I send you these verses in these twelve little cantos on what it is really about to my appeal. I can only write it in Dutch. Forgive me for this, it is not very considerate. I hope you can find a translator who is capable and willing to translate the verses for you into German if necessary (but you can very well read Dutch, don´t you?)- and possibly others you would like to share it with, if you dare or wish to care for the substance of the matter. Feel free of course. And not obliged. But it is fresh, amazing stuff that I dare to think, deserves to be read and perhaps even recited in as many tongues as possible. And with as soulful or jazzy a music as possible. No More Chains! If not for wisdom or beauty, then let it be for joy. Or both. It appears to me, to be some kind of regained Taoist verse in the costume of our current age. It is the voice of Twan Tse as well as Horus, I believe, but perhaps also of old shamans or lyrics that shiningly pierce through. Even though imagination. Indeed through verse. The tongue of good old Will(iam Shakespeare)/ Where there´s a will/there is a play. And where there´s a play, there shall be music… Real music. Your kind of music. The most beautiful gift man has created for himself but equally so for his next of kin.
We can build those kingdoms of music and pleasure deep in ourselves. With reverance to the light, the fire, the earth, the sun. And all the stars we stem from. It is time for the fourth hour/Horus to come forth. To make things true again, not through mercantile deceit or vicious shrewdness, but with gentility, humanity and grace. Elegance. We forgot quite a bit about these traits. I have just started, with sharing these verses about what really, really matters in our painful but also joyful lives, with my closest friends. And you are certainly one of them. Thanks to all gods for that. But most of all thank you, dear Ali. I love you brotherman. Namaste! And my tendrest of regards to the beautiful Queen at your side: Doris. Rapunsel with her long, long hair.
Wat is een despoot anders dan een mens die zichzelf met de dwingende hand van zijn staat, tot God heeft verklaard? Een vrije mens, kan geen despoten dulden. We blijven mensen en geen Goden, ieder van ons. Of we nu rijk of arm zijn. Blank of zwart. Man of vrouw. En alles daartussen. De lasten van tyrannie zijn voor iedere samenleving te astronomisch om in duiten uit te drukken. Elke despotie eindigt in tyrannie, tyrannie in oorlog, oorlog in bloedvergieten. Vladimir Putin is ongetwijfeld een despoot te noemen. Hetzelfde geldt voor Kim Yung-Un, Bashar Al-Assad, Lukashenko, Erdogan, Het Huis Saoud, En nog velen wiens naam we gelukkig nog niet kennen.
Het feit dat het WK2018 in het tyrannieke Rusland van deze KGB-President gehouden wordt, duidt erop dat de FIFA als het erop aankomt net zo veel lak aan mensenrechten heeft als gastheer Vladimir Putin. Met wie de sportwereld hoe dan ook goede sier zal moeten maken, zoals Gastheer dat op karaktristieke wijze probeert af te dwingen over zijn gasten uit de rest van de wereld. Vergis u niet, als u straks al die krijgjes op de groene velden van Moskou of St Petersburg en wellicht tot aan Smolensk, voor de buis zit te bewonderen. Alle goals die worden geschoten, kunnen heel goed als de knallen zijn van de kogels die nog volgen.
Copyright: Daily ExpressVladimir Putin and FIFA President Gianni Infantino
Een despoot kan enkel dicteren, vanuit het zwaarbewaakte cachot van “zijn eigen” natie. Een oorlog ontvlamt er nog vooral omdat er naties zijn die naburige naties (of smakelijke delen daarvan) menen te moeten domineren of usurperen. Als we een wereld zonder oorlog of despoten willen, waar de vrije wil kan existeren en bloeien in weerwil van de opkomst van allerhande tyrannieke regimes en ressimentele krachten, dan zou de vrije wereld toch echt met wat meer scepsis naar die Wereldkampioenschappen dienen te kijken. Wie wil zwijgen, denke aan de Olympische Spelen van 1936 in Berlijn. Nu hangen er geen Nazi-vlaggen op het Rode Plein. Maar we mogen nooit vergeten welke Hamers en Sikkels nog niet zo heel lang geleden dat prachtige plein de bloedrode kleur hebben gegeven waar de naam naar verwijst.
Als we werkelijk een wereld zonder oorlog of despoten ambiëren, zouden we beter voorbij het concept van de natiestaten durven denken. Met het grootst mogelijke respect voor de regio´s waar alle volkeren der aard tot in de bodem geaard en voortgebracht zijn. Het gaat niet om de natie om de naties of de nazis´s, zoals het ook niet om de vrije markt gaat om de markt of het geld. Het gaat om de vrije wil. Die staat er op het spel. Het klinkt misschien pathetisch, maar helaas wijst alles erop dat het dat niet is. Dit soort cri-de-coeurs zijn precies wat ze zijn: kreten uit het hart. We beleven een existentieel moment. De vrijheid en democratie staan overal op het spel. Spelen en voetballen we mee met de bruten? Of spelen we liever ons eigen spel. In vrijheid. Met plezier. En met respect voor ieder individu. We zouden niet in een wereld moeten willen leven, waarin algoritmes ons gedrag bepalen en wat we geldelijk verdienen niets meer te maken heeft met wat die in potentie empathische ziel van ons nu werkelijk VERDIENT. Omdat hij of zij het als een goed mens die teder en bezorgd is voor zijn naasten, zich niet als een despoot wenst te gedragen. En omdat de geest van de mens nu eenmaal het beste in vrijheid gedijt. Evolutionair. Planetair. Misschien wel universeel. Het is aan ons allen om al of niet een grens te trekken in het zand van onze beschaving. Alvorens die grens niet meer door onszelf maar door de despoten en hun lemmingen aan ieder van ons zal worden opgelegd.
Het is het maar al te bekende heetgebakerde adagio: Waarom zou een autoriteit ook autoritair moeten zijn als zij autoriteit wil genieten? Autoriteit dient men te verdienen. Met de nadruk op verdienen. Want dat is niet in enige mercantiele term van pecuniaire belonig uit te drukken. Een Heer te zijn zonder te heersen, is de grootste eer die er op deze aarde te behalen valt. Als de vrije vlam niet uit wil gaan, zouden we eerst maar eens rechtop durven gaan staan!
Serge van Duijnhoven (1970) is dichter, historicus en frontman van de band Dichters Dansen Niet.
POST SCRIPTUM: Toen ik bovenstaande stukje opstuurde naar de redactie van het soms verfrissende babbelprogramma Jinek, kreeg ik volgende veelzeggende reactie:
Serge Van Duijnhoven!
Geen tijd voor haters, misschien tot snel 👋
Haters?
Jammer genoeg weet ik niet wat je bedoelt, ik ben maar een chatbot
Dan weet je blijkbaar niks van haat noch van liefde.
Ik begrijp je niet. Klik anders even op ☰ , dan vind je misschien wat je zoekt.
Precies! Wat ik van jou in deze chatbox zie, wil ik liever niet zijn. Zeker niet. Liever kan ik hier niet meer voor je zijn.
Sorry, daar heb of geef ik geen antwoord op.
Ik wel: zo ziet een afscheidsbrief zonder liefde eruit in een wereld zonder ziel.
Ik zat met mijn geliefde op bank te kijken naar BBC2, waar een verslaggever live gewag deed van de triomfantelijke aankomst in Singapore van Kim Yong Un in zijn gepantserde Maybach limousines, even later gevolgd door Donald Trump in zijn ‘darkmatter-coloured-cadillac-motorcade´. Het was fascinerende televisie, want voor onze ogen leek zich tijdens dit breaking news iets historisch af te gaan spelen. De Geschiedenis betrapt, in flagrante delicto. Iets wat in een klap een Nobelprijs van de Vrede waard zou moeten zijn.
Maar het was bovenal fascinerend, omdat de verslaggever gaandeweg zijn live-verslag steeds meer de kant van het becomentariëren op ging. En daarbij gevaarlijke en voor hemzelf zou later blijken, fatale grond betrad. De verslaggever probeerde, wars van die krankzinnige mediawaan van iedere dag en elk moment, dit nu al historisch verklaarde moment vanuit een wat universeler perspectief te bezien. “Als we deze top dan toch tot mythische proportie op willen blazen,” sprak hij omineus, “wat is dit tafereel dan anders dan een vuile handdruk tussen een leugenaar met een ego zo groot als 350 miljoen gorilla´s, en een quasi-knuffelbare kobold met het bloed van miljoenen onderdanen onder zijn nagels? De wereld zou beschaamd moeten zijn bij de aanblik van deze Molotov en Von Ribbentrop. ”
Ik kneep mezelf en mijn geliefde in de armen. Ook de studio-host was te verbluft om in te grijpen. De renegate verslaggever hapte naar adem, maar kwam nu echt pas op stoom: “Moet de internationale gemeenschap zich eigenlijk niet eens afvragen, of men zich wat opener dient te distantiëren van deze allerwreedste dictator en grootste leugenaar op aarde? Willen wij het lot van onze wereldvrede in handen leggen van deze twee leiders met plutioniumbommen die niet beter weten dan dat ze nog primaten zijn! Hashtag Not US!”
Op dat moment gaat er iets mis in de studio. Flikkerend beeld, flitsen, ruis. Plotseling zien we de verlsaggever op gekantelde wijze weer in beeld verschijnen. De man kijkt vastberaden de camera in, met een priemende blik die duidelijk buiten beeld is gericht. Mijn lief en ik zien dan hoe de man kabeltjes, een transmitter en zijn “oortjes”, ruecksichtlos op de grond smijt.
“You´re fired!”, giert mijn geliefde het uit. In een imitatie van tovenaarsleerling The Donald uit The Apprentice. Ik ben vol ontzag voor wat we zojuist zagen. Maar wat zagen we nou eigenlijk? Een dronkaard, een profeet? Een journalist die eindelijk de waarheid durfde (s)preken? Mijn lief en ik keken elkaar aan. Want had deze wat bekakte maar ook moedige verslaggever geen gelijk? Moeten wij met de rest van de wereld wel hier staan te apegapen wanneer een megalomane maffiabaas die – sinds hij aan de macht kwam met wat zijhulp van tyran Putin – al betrapt is op meer dan duizend verifieerbare leugens, en een massamoordenaar die meer van concentratiekampen houdt dan van zijn onderdanen, elkaar onder de schaduw van de tafel handjes schudden? Verdient een van dit uitschot het om ook maar met enig ontzag te worden gehonoreerd? Wat zegt dat over ons, over onze morele standaard? Toen Chamberlain in 1938 terugkwam uit Muenchen, werd hij bejubeld omdat hij de oorlog voorkomen zou hebben. Wat de wereld verloor was de vrede. Hetzelfde kan best gelden voor Sentosa, Singapore.
We hebben een keus: het beest blijven dat we zijn. Dan gebruiken we het vuur als primaten die de boel in de hens willen steken. Die chaos creeeren. Een huis kun je afbranden in een kwartier. Maar er een bouwen, dat kost “time and craftsmanship”. Waar kun je het vuur ook voor gebruiken? Voor het verlichten van de geest. Laat het woord Gutmensch verworden tot een Geuzennaam, die we kunnen dragen met trots! Want dat is de keus, als het er op aankomt. Wat willen we zijn? Een goed mens die bezorgd is om de wereld die hij of zij nalaat aan de kleinkinderen waarin die moeten leven? Of buigen we ons hoofd voor leugenaars, leiders en moordenaars?
Na een tijd waarin de homo ludens van Huizinga zich bevrijdde en altoos ontspoorde, is het tijd voor de resurrectie van de homo lucidus. De lichtere oftewel verlichte mens, die niet al die ballast van een veel te licht ontvlambare Zero Sum-gorilla op zijn welhaast onbehaarde primatenschouders wenst te torsen.
Tip: geef die Nobelprijs aan het Koreaanse volk, indien het daadwerkelijk tot een akkoord komt. En niet aan Un of The Don. Dat zal deze bullebakken leren. Van wereldleiders verwachten we dat ze primes inter pares zijn, geen Godfathers die ons intimideren, chanteren, bruskeren en uiteindelijk ruïneren. Met macht komt verantwoordelijkheid. Met verantwoordelijkheid komt respect. Met respect komt dienstbaarheid. Met dienstbaarheid komt dankbaarheid. Met dankbaarheid geluk. Met een beetje geluk komt er liefde. En met liefde komt er rust: Pax. Voila! Precies: waar ons woord pauze van af is geleid. Stop met het creeeren van chaos. Take a break. Haal diep adem. Wees dankbaar. Want – zoals de oude professoren zeiden -: vrede is het alleen… in de pauze.
Noot: Wilt u weten hoe deze dappere maar ontslagen verslaggever heet? Kijk op BBC.Com en ontdek hoe hij helaas niet bestaat.
Serge van Duijnhoven (1970) is dichter en historicus. Frontman van de band Dichters dansen niet. Auteur van het Eerste Wereldoorlogboek Hadden we maar dezelfde taal gesproken (Rubinstein 2016).
Arjen van Veelen, Amerikanen lopen niet (Leven in het hart van de VS), (De Correspondent 2018) 18,- Euro
door Serge van Duijnhoven
Toen Donald Trump in 1974 op tv gevraagd werd wat zijn favoriete boek was dat hij had gelezen, antwoordde hij zonder te verpinken: Citizen Kane. Om vervolgens een zeer accurate beschrijving te geven van de film waarin Orson Welles als Kane ten gronde gaat als mogul vanwege zijn eigen tekortkomingen. Vol inlevingsvermogen zien we Trump aan de interviewer vertellen hoe eenzaam het is op de toppen van Mount Kane. Het vergt niet veel fantasie om in dit meesterlijke boek dat in werkelijkheid een film is, een voorafschaduwing te zien van het lot dat Godfather Trump wacht als zijn op loyaliteit en hufterigheid gefundeerde koninkrijk in puin zal vallen. We weten inmiddels dat America First in werkelijkheid America Alone betekent. Op de solitaire innerlijke ineenstorting van de Zero Sum-mens Trump, is het nog even wachten.
Nu zijn alle politici van tijd tot tijd leugenaars, voor hun eigen of ons aller bestwil, maar Trump maakt het wel heel bont. De teller van het aantal aantoonbare leugens staat inclusief de Primaries al op ruim anderhalf duizend. De New York Times houdt de tel naarstig bij. De gelederen die Trump steunen weerkaatsen de bal, en beschuldigen op hun beurt al wie zich ergert aan of wijst op de generische leugenachtigheid van hun president, op het verspreiden van Fake News. De kritische pers is Luegenpresse. Waar kennen we dat van? Het Trump kamp heeft weldegelijk een agenda, en die luidt: de federale overheid zoveel mogelijk afbreken, oude deals verbreken, de wereld dicteren en anderen de troep laten opruimen. Trump doet, veel meer nog dan aan de superrijke aristocraat Kane, mij toch bovenal denken aan de hufterige protagonist John Self uit de meesterlijke roman Money van Martin Amis. Self´s levensmotto: “to drive is to show who owns the road!”, zou ook Trumps grafschrift kunnen zijn.
Er zullen nog veel interessante biografieën verschijnen over het geval Trump, en de wereld waarin hij fikkie wilde steken. Maar wie geinteresseerd is in de diepere historische gronden die The home of the brave and the free, in een tot op het bot verdeelde natie van haatdragende misdeelden versus iets fatsoenlijker misdeelden hebben getransformeerd – met een godfather uit een zakelijk misdaadsyndicaat aan het hoofd van het land -, die leze Amerikanen lopen niet (Leven in het hart van de VS) van schrijver en graecus Arjen van Veelen. Dit werk, dat een bewerking is van stukken die Van Veelen tussen 2014 en 2016 vanuit Amerika schreef voor De Correspondent (tevens uitgever van dit boek), slaagt erin op microscopische wijze in te zoemen op datgene wat de Amerikaanse Droom en daarmee de Amerikaanse ziel, tot in het merg gecorrumpeerd heeft.
In Amerikanen lopen niet, beschrijft Arjen van Veelen op dezelfde meticuleuze wijze als hij deed in Aantekeningen over het verplaaten van obelisken (2017), de resultaten van een zoektocht. In zijn vorige boek betrof het een zoektocht naar de ziel van zijn overleden vriend Tomas zowel als die van Alexander de Grote. In dit boek voert de zoektocht naar het hart van de VS. Heartland USA. Van Veelen wordt bijna als een parachutist in het oog van de orkaan gedropt, als hij samen met zijn vrouw de microbiologe en NRC-columniste Rosanne Hertzberger, in de zomer van 2015 naar St Louis Missouri verhuist. Rosanne heeft een contract op zak om onderzoek te mogen doen in het laboratorium van een prestigieuze universiteit, naar de melkzuurbacterie. De twee hebben een houten huis met een tuin gehuurd, in een voorstad die luistert naar de mooie naam Vinita Terrace, maar die “aan de verkeerde kant” van de stad blijkt te liggen. In het noorden, waar de populatie in de loop van de vorige eeuw steeds zwarter is geworden.
Terwijl zijn vrouw in het lab bacterieën onder het oculair van haar microscopen legt, probeert Arjen thuis wat te werken aan een roman die maar niet af komt. Arjen lummelt wat af, in tuin en wijk, maar merkt al snel dat het niet gebruikelijk is in Amerika om lopend op pad te gaan. Amerikanen lopen alleen als ze hun auto net geparkeerd hebben, zo is de wijsheid. Als je loopt ben je ofwel knettergek, ofwel straatarm. Of beide. Wie loopt is potentiele prooi en jager. Je wordt beroofd, vermoord, of je bent er zelf op uit anderen de dood in te jagen. Arjen laat zich echter niet van zijn stuk brengen. Hij blijft lopen, fietsen, kanoeen, en daalt steeds dieper af in de krochten en cellen van het rottende en tot in de kern gecorrumpeerde organisme van de stad waarin hij terecht is gekomen. En die na de Louisiane Purchase in 1804 bekend is komen te staan als De Poort naar het Westen.
De echte “drop” in het strijdgewoel, kwam al na een maand, toen er rellen uitbraken in de voorstad Ferguson nadat de politie een ongewapende zwarte man (Michael Brown) op straat had doodgeschoten. Een voetganger, die met kogels doorzeefd werd terwijl hij zijn handen in de lucht zou hebben gestoken. Lopen op straat (trottoirs zijn er vaak niet) is vooral voor zwarten, levensgevaarlijk. De kans is wat groot dat ze aangehouden worden. En als zwarte ben je niet alleen meteen verdachte, maar eigenlijk ook al schuldig. Schuldig dat je zwart bent. Van Veelen wordt met zijn spaarzame haren voor de camera van Nieuwsuur gesleurd, op dat moment nog als Amerika Ondeskundige. Hij verslaat de rellen vanaf de rand van de vulkaan, die gedurende enkele nachten steeds weer tot eruptie komt. Maar, en dit siert deze Correspondent nu, hij wil meer. Hij wil, vanuit wat hij “zijn blokhut in de wildernis” noemt, begrijpen hoe het ook in een tijd van een zwarte president, tot zulke rassenrellen kan komen. Hij wil niet alleen maar het vuur van het moment beschrijven.
Gedurende dit zorgvuldig gecomponeerde boek, loopt en reist de schrijver zich als bedachtzame speurneus (een kruising tussen Cees Nooteboom en Bas Heijne) de diepten in van de nog altijd rigooreus gesegregeerde ruimte om hem heen. Die hij op overtuigende wijze tot pars pro toto van het Trump steunende midwesten weet te maken. Een symbool bij uitstek.
Van Veelen is op zijn best als hij zijn innerlijke radar aanzet, en op zoek gaat naar plaatsen op de kaart die het hart van zijn verbeelding sneller doen slaan. Metropolis, Cairo, Plato, Amsterdam Kansas, Noel Arkansas: al die plaatsen met mythische namen worden bezocht en onderzocht. En ook de Avenues, Boulevards en Routes (Route 66 die bij de schrijver om de hoek loopt) van St Louis worden stapsgewijze verkend. Superieur is het gedeelte over de zilverspiegelende Arch, de Gateway of the West, die gebouwd is op een wijk waar zwarten woonden en die het uitzicht van de blanke opperklasse verstierde. Historie, bespiegeling, memorie, analyse: Van Veelen weet het op majeure wijze tot een kraakhelder, alarmerend portret te reduceren van een genetisch gemankeerde stamcel. Laag na laag weet Van Veelen de werkelijkheid om hem heen af te pellen, tot het onsmakelijke zicht resteert op een etterende wond.
Stapsgewijze komt Van Veelen erachter dat niet alleen St Louis, maar de gehele US of A als de gedroomde natie waar iedereen die het maar wil het kan maken, gegrondvest is op een fundamentele leugen. Founding Father Thomas Jefferson schreef in de Onafhankelijkheidsverklaring uit 1776 de illustere woorden, als kind van de Verlichting: ‘All men are created equal’ en iedereen heeft van nature recht op ‘the pursuit of happiness’.
Van Veelen wijst ons minzaampjes op het feit dat Jefferson zelf honderden slaven gevangen hield op zijn plantage (met een woonhuis dat hij zelf had ontworpen, dat dan weer wel), dat hij zwarten inferieur achtte aan mensen van het beschaafde witte ras, en Indianen omschreef als wilden die dienden te worden uitgeroeid om de vooruitgang en de westzucht van het Manifest Destiny niet in de weg te zitten. Officieel werd slavernij afgeschaft na het einde van de Civil War, maar nog in 1912 stemde de gemeenteraad van St Louis voor het invoeren van een drastische segretatie tussen de blanke populus en het zwarte plebs. Kapitaal heeft de neiging te accumuleren. Armoede en miserie evenzeer. Dat is de tweespalt die dwars door Amerika loopt, en die de eertijdse droom van die magnifieke Amerikaanse leegte heeft gevuld met zoveel haat, ongelijkheid, angst en wapens. De Verenigde Staten zijn, net als de heuvels rond het knooppunt tussen Missouri en Mississippi, gefundeerd op (rassen)ongelijkheid, genocide (van de “aboriginals”) en bedrog (de leugens uit de Onafhankelijkheidsverklaring).
Van Jefferson naar Donald Trump is een hele stap, en het is ongetwijfeld geen vooruitgang. Maar in dit boek weet de schrijver het directe verband tussen die twee, en de erbarmelijke staat waarin het hart van de VS momenteel verkeert, al wandelend en peddelend, overtuigend bloot te leggen. Een geweldige prestatie. Eigenlijk is Arjen van Veelen gedurende de jaren dat zijn vrouw onderzoek deed naar de melkzuurbacterie, net zo goed een moleculair bioloog gebleken. Dit is het beste boek over Amerika, sinds De leegte van Amerika (Prometheus 1995) van Rob Kroes.
Geen land ter wereld dat zoveel in het nieuws is als Amerika. We volgen de politiek en de media daar op de voet, en kennen Hollywood en New York uit de vele films.
Maar als Arjen van Veelen naar de vergeten stad St. Louis verhuist, schrikt hij: dit is een steenrijk derdewereldland.
Om het Amerika van nu te begrijpen, moet je in St. Louis zijn. Nergens is de kloof tussen arm en rijk, zwart en wit, stad en platteland zo groot als daar.
In dit boek toont de meesterobservator Amerika zoals je dat zelden ziet – en brengt het verrassend dichtbij.
